چگونه از آموختن ریاضیات لذت ببریم؟

انجام فعالیت های هنری و ورزشی درمدارس وتاثیرآن بریادگیری ریاضیات

 

وحید حیدری

مدرس دانشگاه علمی کاربردی

 

 

                               چکیده

در این مقاله به ساز و کارهای مغز در هنگام انجام کارهای هنری و ورزشی و ارتباط آن با یادگیری ریاضیات می پردازیم .امروزه دانش علوم اعصاب مبتنی بر رشد و تکامل و روابط متقابل نظام تعلیم و تربیت با کلیه ی علومی که در حیطه ی تکامل اعصاب قرار دارند آنقدر گسترده و در عین حال تنگاتنگ شده که مطالعات و پژوهش های بسیاری را دامن زده است .مقاله حاضر در صدد است تا نکاتی را درخصوص اهمیت دادن به فعالیت های هنری و ورزشی در نظام آموزشی و تأثیر آنها بر یادگیری ریاضیات مطرح نماید و رابطه ی این فعالیت ها را با نتایج آزمون ( TIMSS ) بیان نماید . از این رو پس از طرح مباحث اساسی ذکر شده به راهکارهای عملی که در این بین وجود دارد پرداخته خواهد شد .

 

واژه های کلیدی: هنر – ورزش – یادگیری – مغز- آزمون

 

 

 

 

  مقدمه:         

 "یادگیری و آموزش ریاضی از مقوله های روان شناختی است و ما پیشرفت قابل ملاحضه ای در ریاضی نخواهیم داشت مگراینکه بدانیم ریاضیات چگونه یادگرفته می شود."]اسکمپ[                                                                                                                                                         

 

هر روزه توسط متخصصین وکارشناسان ، فواید ورزش وانجام کارهای هنری در رسانه های مختلف ازجمله تلویزیون ، روزنامه ها ومجلات منعکس میشود ومحققین به این نتیجه رسیده اندکه ورزش باعث افزایش اعتماد به نفس ، کاهش استرس های روزانه ، بیماری های عصبی وقلبی و اخیراً پی برده اندکه ورزش باعث افزایش یادگیری دانش آموزان میشود و همچنین کارهای هنری از جمله موسیقی از روشهای بسیار موثر در افزایش سطح نبوغ ، آگاهی و قدرت ذهنی است و باعث رشد آنها می شود.‍   ‌      

ولی نکته قابل توجه این جاست که چه تفاوتی بین افرادی که ورزش می کنندوافرادی که ورزش نمی کنند وافرادی که کارهای هنری انجام می دهندو افرادی که کارهای هنری انجام نمی دهند  وجود دارد و همچنین چه مکانیسم هایی در مغز بعد از انجام ورزش و کارهای هنری صورت می گیرد و چرا ورزش کردن و انجام کارهای هنری دریادگیری ریاضیات و افزایش خلاقیت دانش آموزان دخالت دارند. درنگاه اول هیچ نوع رابطه ای بین هنر، ورزش و ریاضیات دیده نمی شود. ولی دراین مقاله سعی شده است علاو ه بر پاسخ به پرسش های فوق پیوندهای تنگاتنگ میان ورزش، هنر و ریاضیات را آشکار سازد .

ذهن و بدن :

     بخشی از استدلال منسوخ جدایی ذهن و بدن حاصل مشاهده ای ساده است اگر مغز در سر قرار دارد و بدن پایین سراین دو چگونه می توانند با یکدیگر مرتبط باشند . ده ها سال قبل دو دانشمند علم عصب از دانشگاه استن فورد به نام های هنریتا لاینر و آلن لاینر نخستین گواه برارتباط میان ذهن و بدن رامطرح کردند و تحقیقات آنها نشان داد که مخچه[1] راه ارتباطی مغز با بدن است تحقیقات آنها در نهایت منشا طراحی مجدد نقشه شناختی مغز شد ( س. ریچارد سن 1996 ) .         

 

     مخچه یکی از قسمتهای مغز است که تنها یک دهم حجم مغز را اشغال کرده است اما بیش از نصف تعداد نورون های ² مغزرا در خود جای داده است وحدودچهل میلیون رشته عصبی دارد.یعنی چهل برابرازدستگاه عصبی بینایی پیچیده تراست.[3]

      در گذشته این طور تصور می کردند که وظیفه مخچه"تعادل حالت بدن و هماهنگی حرکات عضلات "است وصرفاً علامت های مخ³ راپردازش می کند و آنها را به قشر حرکتی می فرستد . اشتباه این تصور در آن بود که تنها ارسال علامت ها را به قشرحرکتی در نظر می گرفتند. در حالیکه چنین نیست.

کارلا هانا فورد ، فیزیولوژیست  عصب معتقد است که سیستم دهلیزی 1 ( گوش داخلی)  و سیستم مخی  ( فعالیت حرکتی ) نخستین سیستم حسی ای هستند که بالغ می شوند . دراین سیستم مجاری نیم دایره ای گوش داخلی وهسته های دهلیزی منبع باز خورد  و جمع آوری اطلاعات برای حرکت  محسوب می شوند   این محرک ها  داخل تارهای عصبی از مخچه به بقیه قسمتهای مغز از جمله سیستم بینایی و قشر حسی  ،  پس و پیش می شوند مخچه دقیقا  هسته های دهلیزی را تنظیم می کند و آنها سیستم فعال ساز شبکه ای را که نزدیک قسمت بالای ساقه ی مغز2 قراردارد فعال میکنند. این ناحیه از آنجا که داده های  حسی ورودی ما را تنظیم می کند ، برای  سیستم توجهی ما ارزش  زیادی دارد .  این کنش متقابل به حفظ تعادل   ،     تبدیل تفکر به عمل و هماهنگی حرکات کمک می کند.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌                                                               ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‍‍‍‌

     به همین علت است که بازی هایی چون تاب خوردن و پریدن که حرکت گوش داخلی را تحریک می کنند ، بسیار ارزشمند ند . پیتر استریک و کارکنان او در مرکز پزشکی ارتش در سایراکس ، نیویورک ، مسیر جدیدی را از مخچه به بخش هایی از مغز یافتند که در حافظه توجه ودرک فضایی نقش دارد . جالب آن که ، آن بخش از مغز که حرکت را پردازش می کند همان بخشی است که یادگیری را پردازش می کند .

     در همایش سالیانه انجمن علم عصب در سال 1995 در یکی از بزرگترین سمپوزیوم ها تحت عنوان ‌« نقش مخچه در شناخت چیست ؟» 80 تحقیق ارائه شد که ارتباطات قوی میان مخچه و حافظه ، درک فضایی، زبان ، توجه ، عاطفه ، رفتارهای غیر کلامی و حتی تصمیم گیری را مطرح می کردند . این یافته به ارزش تربیت بدنی ، حرکت وبازی در تقویت شناخت گواهی می دادند.

 

 

 

ورزش ویادگیری :

     همانطور که ورزش باعث تقویت عضلات ، قلب ، ششها وشکل دادن استخوانهامی شود. عقده قاعده ای1 ، مخچه و جسم پینه ای ² ، یعنی تمام نقاط کلیدی مغز را تقویت می کند و همچنین ورزش اکسیژن مغز را تامین می کند وموجب رشد و ایجاد ارتباطات بیشتر میان نورونها می شود.

 

     دانشمندان علم عصب در دانشگاه  کالیفرنیای ایرو این ، این نکته را کشف کردندکه ورزش موجب ترشح3 BDNFمی شود. این ماده  یک محرک مخصوص بافت عصبی است که از مغز ترشح می شود ( کینوشیتا 1997 ) و با افزایش توانایی نورونها برای ارتباط با یکدیگر ، شناخت را تقویت می کند .   

      جیمز پولاچک و فرانک هگن می گویند:"کودکانی که طی روز تربیت بدنی دارند از کودکان دیگر که تربیت بدنی ندارند تناسب حرکتی ، عملکرد تحصیلی ونگرش بهتری به مدرسه از خود نشان می دهند" تحقیقات نشان میدهد که ورزش کردن فشار روانی را کاهش می دهد ، بنابراین مزایای جنبی نیز دارد .

     فشار روانی مزمن موجب ترشح مواد شیمیایی می شود که نورونها را در منطقه حساسی از مغز که مختص شکل گیری حافظه بلند مدت است ، یعنی هیپوکامپ1 ازبین می برند- [4[ ورزش هنوز هم یکی از بهترین روشهای تحریک مغز ویادگیری است ( برینک 1995 ).

     دردانشکده ی اسکریپس در کلرومونت کالیفرنیا ، 124نفر را به دو گروه تقسیم کردند. گروه اول ورزش می کردند وگروه دوم ورزش نمی کردند . افرادی که 75دقیقه در هفته ورزش می کردند  واکنش سریع تر ، تفکر بهتر و یادسپاری بیشتری داشتند.

     طرح بلان شارد و ونوس در کانادا راز مهیجی را فاش کرد: "وقتی زمان تربیت بدنی به یک سوم کل مدرسه در روز افزایش یافت نمره های تحصیلی دانش آموزان هم پیشرفت کرد" (مارتنز 1982).

     تحقیقات داستمن نشان داد که در بین سه گروه آزمایشی، افرادگروهی که تمرین شدید ایروبیک داشت، حافظه کوتاه مدت بهتر ، واکنش سریعتر و خلاقیت بیشتری داشتند.

ساقه مغز

مخچه

دهلیزی

جسم پینه ای

عقده پایه ای

ارتباط عصبی بین حرکت و یادگیری

 

 

هنر و یادگیری:

تدریس هنر به دانش‌آموزان موجب تفکر)بصری( بهتر، حل مسأله، زبان و خلاقیت شده است.                                                                                                     (سیمونز1995)

    در نیویورک، براساس برنامه‌ای به نام “یادگیری از طریق برنامه‌های هنری توسعه یافته” (LEAP) در صدد تثبیت تأثیرهنردر افزایش نمرات عمومی و کلی دانش‌آموزان هستند. به عنوان مثال همراهی موسیقی با ریاضیات چهار عمل اصلی و شمردن تأثیر فراوانی در برداشت و این عمل نیز در بالا بردن حس اعتماد و اطمینان دانش‌آموزان و انضباط خارجی نقش داشته که یکی از دلایل آن تکرار بیشتر است. ]10[

آموزش مفاهیم واحدهای کار، اعداد، رنگها و شناخت محیط طبیعی و اجتماعی اگر با شعر و موسیقی همراه باشد یادگیری کودک سریعتر، عمیقتر و پایدارتر خواهد بود و متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که باید دروس مدرسه را با موسیقی همراه کرد یعنی اینکه مفاهیم موجود در کتاب‌های درسی مثل علوم، فارسی، ریاضی بصورت شعر و همراه موسیقی به کودک تدریس شود]2[ .

     مری جین کالت مدیر اداره تحصیلات هنری و فرهنگی مدارس شهر نیویورک معتقد است که آموزش موسیقی علاوه بر یادگیری موسیقی،بر قدرت شنیداری، عمل کردن، دیدن، لمس کردن و حرکت دانش‌آموزان نیز تأثیر بسزایی دارد. همچنین تعلیم مهارتهای موسیقی باعث افزایش مهارت‌های قدرت درک، تجزیه و تحلیل و ارزیابی می‌شود.

     حتی انجام کارهای هنری در مدارس می‌تواند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان را تضمین کند. به طور مثال در مدرسه ابتدایی ردکلیف در ایکن، کارولینای جنوبی، نمره‌های آزمون در بین 25 درصد پائین جدول در ناحیه بود. پس از اجرای برنامه درسی فشرده هنری به مدت شش سال، نمره‌های این مدرسه در 5 درصد بالای جدول قرار گرفت. این مدرسه روستایی درجه یک( با 42 درصد دانش‌آموزان اقلیت) نشان داد:آنچه که هسته خلاق تعالی تحصیلی را تشکیل می‌دهد انضباط بیشتر، استانداردهای بالاتر و یا حتی سه مهارت خواندن، حفظ کردن و تکرار نیست، بلکه یک برنامه درسی فشرده هنری است.

     همچنین براساس آزمایشی بروی کودکانی که سطح نمره آنها از استاندارد ملی کمتر بود، با به کارگیری موسیقی نمراتشان تقریباً دو برابر افزایش داشت. همراه کردن موسیقی با مهارتهای منطقی و عقلانی مثل ریاضیات، به افراد می‌آموزد که در تمام موارد به تقسیم‌بندی و دسته‌بندی منطقی موسیقی و ذهن توجه داشته باشند.

آرتور استون از دانشگاه ایالتی نیویورک در استونی بروک معتقد است که سرگرمی داشتن برای سلامت مفید است، چون فشار روانی را کاهش می‌دهد و عملکرد دستگاه ایمنی را تا سه روز پس از سرگرمی بهبود می‌بخشد و اغلب کودکان از حرکات موزون، هنر و مسابقه لذت می‌برند.

     برخی کشورها برای بالا بردن سطح کیفی یادگیری دانش‌آموزان خود برنامه‌های مدونی را اجرا کرده‌اند. مثلاً کشور انگلستان در سال‌های اخیر در طرح جامع‌ای به نام (Sue start)1 با برگزاری برنامه‌های تشویقی، بازیهای لذت‌بخش و بهبود مهارت‌های زبانی و برگزاری کلاس‌های آموزشی پیش دبستانی و آمادگی ، قابلیت‌های یادگیری دانش‌آموزان را ارتقا بخشیده.]5[.

 

آزمون تیمز (TIMSS):

     آزمون تیمز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آزمونهایی است که در سطح جهانی به اجرا گذاشته می‌شود. هدف مطالعه تیمز (TIMSS) اندازه‌گیری پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان کشورهای شرکت کننده در دو درس ریاضی و علوم و همچنین بررسی تأثیر عوامل مربوط به برنامه و مواد آموزشی، مدرسه و خانواده بر یادگیری دانش‌آموزان در این دو درس می‌باشد. نتایج مطالعات، اطلاعات با ارزش و گسترده‌ای را در ارتباط با برنامه‌های ریاضی و علوم در اختیار مربیان و تعیین کنندگان خط‌مشی‌های آموزشی قرار می‌دهد. اطلاعاتی نظیر چگونگی آموزش این درس‌ها، پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در ریاضی و علوم، زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی و آموزشی که فعالیت‌های آموزشی در آن رخ می‌دهد و تفاوت کشورهای مختلف از ابعاد گوناگون]7[.

     کشورهای زیادی در آزمون تیمز شرکت می‌کنند. جالب است بدانیم که نتیجه آزمون تیمز رابطه معناداری با توسعه یافتگی عملکرد هر کشور در این زمینه دارد. چنانچه کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، ژاپن، کره، سنگاپور، هنگ‌کنگ و کشور چین در صورتی که در آزمون شرکت کنند رتبه‌های برتر را کسب می‌کنند]1[.

     تلفیق کردن برنامه‌های ورزشی و هنر با دروس پیچیده‌ای مانند ریاضیات نتایج مثبتی را در برداشته است. سه کشوری که در رده‌های نخست امتیازبندی ریاضی و علوم قرار دارند (ژاپن، مجارستان و هلند) همگی آموزش فشرده هنر و موسیقی را در برنامه درسی دوره ابتدایی جای داده‌اند. در ژاپن، هر کودکی باید یک آلت موسیقی بنوازد و یا در گروه مجسمه‌سازی یا طراحی شرکت کند و بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهد که مسابقات و به اصطلاح فعالیت‌های بازی گونه، یادگیری آموزشگاهی دانش‌آموزان را تقویت می‌کند  و اعتقاد به لزوم فعالیت‌های بدنی روزانه روبه افزایش است .

     گفته‌های اخیر ما را به هدف این مقاله می‌رساند و نشان می‌دهد رابطه‌ای تنگاتنگ بین هنر ورزش و ریاضیات وجود دارد و توجه کردن به هنر و ورزش باعث تقویت ریاضیات و دروس مشابه آن می‌شود.

راهکارهای عملی:

     ایده استفاده صرف از تفکر منطقی در کلاس ریاضیات با نتایج تحقیقات امروزی درباره مغز در تناقض است. یادگیری سازگار با مغز بدین معناست که آموزشگران باید ریاضی، حرکت، جغرافی، مهارت‌های اجتماعی، هنرپیشگی، علوم و تربیت ‌بدنی را با هم تلفیق کنند.

     این تصور سنتی که اکثریت جامعه تکلیف ریاضی را تنها انجام تمرینهای ریاضی یکنواخت و تکراری کتاب درسی یا "پلی‌کپی‌های کمک درسی" می‌بینند که توسط معلم نمره داده می‌شود؛ نیاز به دگرگونی اساسی دارد. معلم و والدین باید کم‌کم با جلوه‌های دیگری از ریاضی آشنا شوند تا باور کنند که گاهی انجام یک بازی و تفریح خیلی بیش از انجام عملیات تکراری به کودک ریاضی می‌آموزد. به گفته مک فرسون و پین "بعضی والدین ممکن است نیازمند این توضیح باشند که بدانند بسیاری از تجربه‌ها و بحثهای روزانه، زمینه قابل اتکا و محکمی می‌سازند تا معلم با استفاده از آنها، آینده ریاضی کودکان را بسازد، که از آن می‌توان به آب بازی، آشپزی، بازیهای فکری ]مانند شطرنج[، چیدن میز، بحثهایی از قبیل آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد، شکل‌های اطراف ما، مدت زمانی که برای رسیدن به جایی سپری می‌کنیم، وقت پزشک برای فردا، یا دیدن مادربزرگ در سه‌شنبه آینده اشاره کرد"]8[.

     راهکارهای عملی در این بین وجود دارد که می‌توان در کلاس‌های ریاضی استفاده کرد. (در این جا نکته‌ای قابل ذکر است، هر چند که تعدادی راهکارهای پیشنهادی در این جا آورده شده است ولی مربیان و معلمان باید با رجوع به منابع بیشتر، تفکرو تعمق واستفاده ازتجربیات خودودیگران، بتوانند راهکارهای مناسب با تدریس خود را بیابند و در حین تدریس از آنها استفاده کنند).

1) در شروع کلاس یا هر زمانی که نیاز به اکسیژن بیشتری دارید، دانش‌آموزان را وادار کنید تاتمرینات کششی انجام دهندویا به آهستگی کش و قوس بروند. برای انجام این کار از یک دانش‌آموز بخواهید کل کلاس را رهبری کند و یا بگذارید هر تیم، نرمش‌های کششی خود را انجام دهد.

2) از نرمش‌های تبادلی دست و پا استفاده کنیم تا هر دو نیمکره مغز را وادار به ارتباط با یکدیگر کنیم.

3) اولاین شارپ می‌گوید که بازی تفکر کودک است. بازی جوهر زندگی و پنجره‌ای به دنیای کودک است. در بازی کودکان استقلال دارند، نظر می‌دهند و مشکلات خود را حل می‌کنند. بازی مؤثرترین و پرمعناترین راه یادگیری کودکان است و به همین خاطر می‌توان از بازی در یادگیری ریاضیات استفاده کرد]9 [.

     مثلاً بازی با تاس که در آن می‌توان جمع کرد یا بازی‌های دیگر مانند کارت بازی همه دارای مفاهیم ریاضی هستند یا از کودک بخواهید که تعداد قدمهای ممکن بین در اتاق تا در ورودی را محاسبه کند. در واقع هر چقدر موضوع‌ها چه در خانه و چه در مدرسه جالب باشند، کودک موفق‌تر است]11[.

4) کتابهای درسی ریاضی توسط افرادی نوشته شود که به روان‌شناسی اجتماعی توجه داشته باشند و به ذوق و استعداد و نیاز روحی دانش‌آموزان اهمیت بدهند و حتی اگر کتاب درسی در این مورد کمبود و نارسایی داشت معلمان می‌توانند کمبودها و نارسایی‌ها را جبران کنند و زیبایی‌های دانش ریاضی را نشان دهند و حتی از طریق درس‌های ریاضی ذوق و استعداد هنری دانش‌آموزان را بارورتر کنند]6[.

     در آخر قابل ذکر است که متخصصان علم عصب بر این باورند که «هنر و بازی‌های ورزشی اموری غیرضروری نیستند. این‌ها شیوه‌های قدرتمند تفکر را بنیان می‌نهند و روش ماهرانه‌ای را برای ارتباط با جهان پایه‌گذاری می‌کنند. به همین علت باید زمان و بودجه بیشتری به آنها اختصاص داد».

 

 

منابع :

1-      احمدیان راد حمیده ، (1384 ) ، نتایج ضعیف نظام آموزشی در یک آزمون معتبر بین المللی ، روزنامه ایران ، سال یازدهم ، شماره 3335 ، ص 9

2-      بیجاروند فاطمه ودیگران (1385 ) ، آموزش موسیقی و پرورش کودک ، مجله ی تازه های علوم اعصاب ، سال چهارم ، شماره 15 ، صص 41-52 .

3-      جنسن اریک . (1383 ) مغز و آموزش ، ترجمه ی : لیلی محمدحسین و سپیده رضوی ، انتشارات مدرسه ، چاپ اول .

4-      حیدری وحید ، (1385 ) تهدید و فشارهای روانی در کلاسهای ریاضی و اثرات آن بر جامعه ، مجله ی دانش و مردم ، سال هفتم ، شماره 5 مهر 85 ، صص 290-295

5-      خادمی زهرا ، (1385 ) آموزش و پرورش انگلیس ، روزنامه ایران ، سال دوازدهم ، شماره 3498 ، ص 12

6-      شهریاری پرویز ، (1381 )، هنر و ریاضیات ، نشر پژوهنده ، چاپ اول .

7-      کیامنش علیرضا و نوری رحمان ، (1377) ، یافته های بین المللی ( TIMSS  ) ریاضیات ، پژوهشکده تعلیم و تربیت ، چاپ اول .

8-      گویا مریم . (1377 ) نقش خانواده در آموزش و پرورش کودکان دبستانی ، مجله رشد آموزش ریاضی ، سال چهارم ، شماره 54 ، صص 4 تا 11 ، دفتر انتشارات کمک آموزشی ، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ، وزارت آموزش و پرورش .

 

 

9-      مجدفر مرتضی . (1385 ) ، بازی تفکر کودک است ، روزنامه همشهری ، سال چهارم ، شماره 4043 ، ص 17 .

10-ناصری اکرم . (1384 ) ، درباره تأثیر موسیقی بر ذهن ، روزنامه ایران ، سال یازدهم ، شماره 3110 ، ص 15 .

11-    تقویت مهارتهای ریاضی کودکان . (1384 ) ، روزنامه ایران ، سال یازدهم ، شماره 3276 ، ص 8 .

 

---

1-مخچه:ساختمانی گل کلم شکل که زیر پس سری وپس ازساقه مغزقرارگرفته است.تحقیقات قدیمی این ساختمان را با تعادل حالت بدن هماهنگی وحرکات عضلات مرتبط می دانستند تحقیقات جدیدترآن رابا شناخت جدیدگرایی عواطف مرتبط می دانند.

 

 

 

2-نورون:یکی ازدونوع سلول مغزی است.تعداداین سلولها به 100 بیلیون می رسد نورون تحریک خود را ازشاخه های خود

به نام دندریت دریافت می کند وبا شلیک یک محرک عصبی درطول یک اکسون با نورون های دیگرارتباط برقرارمی کند.

3-مخ:بزرگترین بخش مغز که ازدونیمکره ی چپ و راست تشکیل شده است و شامل لب های پیشانی آهیانه ای گیجگا هی و

پس سری می شود.

1-دهلیزی:دستگاهی که درگوش داخلی است وبه حفظ تعادل و وضعیت شخص در فضا حتی با چشمان بسته کمک می کند.

2-ساقه ی مغز:دربالای نخاع شوکی جای داردومغزپایینی را با مرکزمغزونیمکره های مخی مرتبط می کند.به آن مغز پایینی

نیز می گویند.

1-عقده قاعده ای:خوشه هایی ازهسته که دراعماق مخ وبخش های بالایی ساقه ی مغز جای دارند ودرتولیداعمال عضلانی مداوم

وآرام درشروع وپایان حرکت نقش عمده ای به عهده دارد.

2-جسم پینه ای:دسته ای سفید رنگ از200 تا 300  میلیون رشته عصبی که نیمکره چپ وراست رابه یکدیگرمرتبط می کند.در

منطقه مغز میانی جای گرفته است.

Brain-derived neurotrophic factor3-مخفف عبارت

1-هیپوکامپ:دراعماق لب گیجگاهی درمرکزبخش میانی مغز جای دارد.هلالی شکل است ودرشکل گیری حافظه ویادگیری و

نقش بسزایی به عهده دارد.

 

 

1- طرح جامع ( suestart  ) برنامه ای چند سازمانی است که در راس سیاست های حمایتی دولت انگلیس جهت حمایت از خانواده و کودکان انگلیسی قبل و بعد از زمان تولد تا سن 14 سالگی اجرا می گردد . طبق آخرین آمار بدست آمده تا سال 2002 تعداد 250 طرح جامع   (suestart ) با بودجه ای بالغ بر 450 میلیون پوند به اجرا درآمده است .

این مقاله در مجله دانشمند شماره540چاپ شده است .